Διατροφή στη ΔΕΠ-Υ

Στην καθημερινή κλινική πράξη βλέπω όλο και περισσότερους ανθρώπους που αναρωτιούνται πώς μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη διατροφή για να υποστηρίξουν την πορεία τους με τη Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας. Η επιστήμη δείχνει ξεκάθαρα ότι τα τρόφιμα και τα θρεπτικά συστατικά είναι πολύ σημαντικά. Ο εγκέφαλος χρειάζεται ωμέγα-3, βιταμίνες του συμπλέγματος Β, σίδηρο, ψευδάργυρο και βιταμίνη D για να λειτουργήσει ομαλά. Η σωστή διατροφή δεν αντικαθιστά τη φαρμακευτική αγωγή ή τη θεραπεία, μπορεί όμως να μειώσει το «παρασκήνιο» που κάνει την προσοχή και τη συγκέντρωση πιο δύσκολη.

Διατροφή και ΔΕΠ/Υ: Τι γνωρίζουμε σήμερα

Η διατροφή από μόνη της δεν θεραπεύει τη ΔΕΠ/Υ, όμως μπορεί να βελτιώσει την καθημερινότητα και την υγεία των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν αυτές τις καταστάσεις. Ο εγκέφαλος έχει υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος και είναι εμπλουτισμένος σε μακράς αλυσίδας ωμέγα‑3 πολυακόρεστα λιπαρά (DHA και EPA). Η ανεπαρκής πρόσληψη αυτών των λιπαρών συσχετίζεται με ψυχιατρικές και νευροαναπτυξιακές καταστάσεις, μεταξύ των οποίων η ΔΕΠ/Υ. Εκτός από τα ωμέγα‑3, ο εγκέφαλος χρειάζεται καθημερινή πρόσληψη βιταμινών του συμπλέγματος Β, βιταμίνης C και D, μαγνησίου, ψευδαργύρου, σιδήρου, ιωδίου και χολίνης. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα παιδιά με ΔΕΠ/Υ παρουσιάζουν χαμηλότερα επίπεδα ιωδίου, φυλλικού οξέος, βιταμινών Β, σιδήρου, ψευδαργύρου και ωμέγα‑3, ενώ η συμπληρωματική χορήγηση ωμέγα‑3, βιταμινών Β, ψευδαργύρου και μαγνησίου μπορεί να βελτιώσει τα συμπτώματα. (1)

Ο ρόλος της βιταμίνης D και του ύπνου

Η βιταμίνη D ρυθμίζει τη δραστηριότητα της ντοπαμίνης και σχετίζεται με τη λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος. Μια μελέτη του 2025 σε παιδιά με ΔΕΠ/Υ έδειξε ότι η ανεπάρκεια βιταμίνης D επιδεινώνει τα προβλήματα ύπνου, αυξάνοντας τα προβλήματα του αναπνευστικού κατά τη διάρκεια της νύχτας, χωρίς να έχει άμεση επίδραση στα συμπτώματα της ΔΕΠΥ. Η παρακολούθηση της βιταμίνης D και η αντιμετώπιση της έλλειψής της μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα του ύπνου και, έμμεσα, την προσοχή και τη διάθεση.

Σίδηρος, ψευδάργυρος και άλλα συστατικά.

Ο σίδηρος είναι βασικό στοιχείο για τη μεταφορά οξυγόνου, την ανάπτυξη του νευρικού συστήματος και τη σύνθεση νευροδιαβιβαστών. Το 2025, μια μελέτη απεικόνισης έδειξε ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν μειωμένα αποθέματα σιδήρου στους βαθιούς γκρίζους πυρήνες του εγκεφάλου και ότι αυτό μπορεί να αποτελεί βιοδείκτη της διαταραχής. Επιπλέον, τα παιδιά με ΔΕΠΥ εμφανίζουν συχνά χαμηλά επίπεδα ψευδαργύρου, μαγνησίου και ιωδίου. Η διόρθωση επιβεβαιωμένων ελλείψεων, και όχι η αλόγιστη λήψη συμπληρωμάτων, μπορεί να βελτιώσει την ενέργεια και τον ύπνο.

Υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα και πρόσθετα συστατικά.

Η συνολική διατροφική συμπεριφορά φαίνεται να επηρεάζει περισσότερο τα συμπτώματα από ένα μεμονωμένο συστατικό. Σε εφήβους 16–20 ετών, οι οποίοι κατανάλωναν συχνά αναψυκτικά, τηγανητά σνακ, πατατάκια και ενεργειακά ποτά, παρατηρήθηκαν αυξημένες τιμές απροσεξίας, υπερδραστηριότητας και παρορμητικότητας σε σχέση με συνομηλίκους χωρίς ΔΕΠΥ. Ένα διατροφικό πρότυπο με λαχανικά, φρούτα, αυγά και τσάι στην ίδια μελέτη, δεν σχετιζόταν με τα συμπτώματα, γεγονός που υποδηλώνει ότι η αποφυγή πολύ επεξεργασμένων τροφίμων μπορεί να έχει πιο άμεσο όφελος.

Τα τεχνητά χρώματα και τα πρόσθετα έχουν επίσης συσχετιστεί με υπερκινητικότητα σε ορισμένα παιδιά, ωστόσο ο απόλυτος αποκλεισμός τροφίμων χωρίς επαγγελματική καθοδήγηση μπορεί να οδηγήσει σε θρεπτικές ελλείψεις. Μεγάλης κλίμακας μελέτες δείχνουν ότι μια καλά σχεδιασμένη υγιεινή διατροφή, πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, δημητριακά ολικής άλεσης, ψάρια και ελαιόλαδο, είναι πιο ωφέλιμη από μια αυστηρή δίαιτα αποκλεισμού, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και σε βάθος χρόνου.

Πρεβιοτικά, προβιοτικά και εντερικός μικροβιόκοσμος

Το έντερο και ο εγκέφαλος επικοινωνούν μέσα από τον άξονα μικροβιώματος–εγκεφάλου. Μια συστηματική ανασκόπηση του 2024 ανέδειξε ότι τα προβιοτικά και πρεβιοτικά μπορούν να βελτιώσουν τη συνολική βαθμολογία ADHD-RS και τη λειτουργικότητα σε ορισμένα παιδιά, μειώνοντας ταυτόχρονα δείκτες φλεγμονής. Άλλες μελέτες δεν βρήκαν σημαντική βελτίωση, οπότε ο ρόλος τους παραμένει συμπληρωματικός. Η κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε φυτικές ίνες, όπως τα όσπρια, τα δημητριακά ολικής αλέσεως, τα φρούτα και τα λαχανικά, καθώς και ζυμωμένων προϊόντων όπως το γιαούρτι ή το κεφίρ, βοηθά στην υποστήριξη ενός υγιούς εντερικού μικροβιώματος. (1)

Τι γίνεται με τις δίαιτες αποκλεισμού

Δίαιτες αποκλεισμού και περιοριστικές δίαιτες έχουν δοκιμαστεί ως θεραπευτική προσέγγιση. Ωστόσο, οι πιο πρόσφατες τυχαιοποιημένες μελέτες έδειξαν ότι μια ισορροπημένη, υγιεινή διατροφή έχει καλύτερα αποτελέσματα από μια δίαιτα αποκλεισμού και λιγότερο συχνή διακοπή της θεραπείας. Σε παρακολούθηση ενός έτους, τα παιδιά που ξεκίνησαν με υγιεινή διατροφή χρειάστηκαν λιγότερο συχνά ψυχοδιεγερτικά φάρμακα σε σχέση με τα παιδιά που ακολούθησαν αυστηρό αποκλεισμό τροφών. Οι δίαιτες αποκλεισμού πρέπει να εφαρμόζονται μόνο για περιορισμένο διάστημα και υπό επίβλεψη, για να εντοπιστούν συγκεκριμένες ευαισθησίες. (2)

Πρακτικές συστάσεις

• Δομή: Η τακτική πρόσληψη γευμάτων παρέχει σταθερή παροχή ενέργειας. Τα άτομα με ΔΕΠ/Υ συχνά ξεχνούν το φαγητό ή μπορεί να έχουν μειωμένη όρεξη κατά τις ώρες που η φαρμακευτική αγωγή βρίσκεται σε πλήρη δράση, με αποτέλεσμα να καταναλώνουν μεγαλύτερες ποσότητες φαγητού το βράδυ. Η προετοιμασία εύκολων γευμάτων και σνακ και η χρήση υπενθυμίσεων βοηθούν στη διατήρηση μιας δομής στη διατροφή.
• Πρωινό πριν τη φαρμακευτική αγωγή: Συνδυάστε πρωτεΐνη, υδατάνθρακες αργής αποδέσμευσης και καλά λιπαρά (π.χ. αυγά με ψωμί ολικής αλέσεως και φρούτο, ή γιαούρτι με βρώμη και ξηρούς καρπούς). Ένα τέτοιο γεύμα κρατάει σταθερά επίπεδα ενέργειας και βελτιώνει τη διάθεση στη διάρκεια της ημέρας.
• Μεσημεριανό: Όταν η όρεξη είναι περιορισμένη, προτιμήστε μικρότερες, θρεπτικές μερίδες: ρολάκια ολικής άλεσης με γέμιση, τυρί με φρούτα και ξηρούς καρπούς ή μια μικρή ποσότητα φαγητού.
• Βραδινό: δώστε έμφαση στα λαχανικά, τις πηγές πρωτεΐνης (ψάρι, κοτόπουλο, όσπρια) και τους σύνθετους υδατάνθρακες για αποκατάσταση ενέργειας και καλύτερο ύπνο.
• Σνακ: Επιλέξτε φρούτα με ξηρούς καρπούς, γιαούρτι, χούμους με φρυγανιά ολικής ή λαχανικά, σπιτικό ποπ κορν ή δημητριακά ολικής άλεσης χωρίς προσθήκη ζάχαρης. Αυτά τα τρόφιμα διατηρούν σταθερά τα επίπεδα γλυκόζης.
• Προσοχή στην καφείνη και στα ενεργειακά ποτά: Η υψηλή κατανάλωση καφεΐνης και ενεργειακών ποτών, συσχετίζεται με αυξημένη παρορμητικότητα και απροσεξία. Τα παιδιά και οι έφηβοι καλό είναι να τα αποφεύγουν πλήρως, ενώ οι ενήλικες να περιορίζονται σε μικρότερες ποσότητες.
• Οργάνωση: Η προετοιμασία γευμάτων, η ομαδοποίηση βασικών προϊόντων και η επανάληψη ορισμένων πρωινών και γευμάτων μειώνει το άγχος επιλογής και βοηθά στην συνέπεια.

Συμπεράσματα

Η διατροφή δεν αντικαθιστά την ιατρική παρακολούθηση στη ΔΕΠΥ, όμως μπορεί να βελτιώσει την καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου. Στοιχεία από πρόσφατες μελέτες υποδεικνύουν ότι η επάρκεια ωμέγα‑3, σιδήρου, ψευδαργύρου, ιωδίου και βιταμινών, η διαχείριση της βιταμίνης D και η αποφυγή υπερεπεξεργασμένων τροφίμων και τεχνητών προσθετικών, συμβάλλουν σε καλύτερη συγκέντρωση και συμπεριφορά. Η ισορροπημένη διατροφή, πλούσια σε φυσικά τρόφιμα και προσαρμοσμένη στις ανάγκες του κάθε ατόμου, αποτελεί το καλύτερο θεμέλιο για την υποστήριξη της θεραπείας της ΔΕΠΥ. Η διατροφική εξατομίκευση και παρακολούθηση, συντονίζεται από το Διαιτολόγο-Διατροφολόγο.

Βιβλιογραφία

1. Hunter Catherine, Smith Carla , Davies Emily , Dyall Simon C. , Gow Rachel V. A closer look at the role of nutrition in children and adults with ADHD and neurodivergence. Frontiers in Nutrition. 2025.
2. Allahyari P, Abbas Torki S, Aminnezhad Kavkani B, Mahmoudi Z, Mousavi Hoseini MS, Moradi M, Alami F, Keshavarz Mohammadian M, Bahoo Sele Bani S, Abbasi Mobarakeh K, Shafaei H, Khoshdooz S, Hajipour A, Doaei S, Gholamalizadeh M. A systematic review of the beneficial effects of prebiotics, probiotics, and synbiotics on ADHD. Neuropsychopharmacol Rep. 2024.
3. Huberts-Bosch A, Bierens M, Rucklidge JJ, Ly V, Donders R, van de Loo-Neus GHH, Arias-Vasquez A, Klip H, Buitelaar JK, van den Berg SW, Rommelse NN. Effects of an elimination diet and a healthy diet in children with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: 1-Year prospective follow-up of a two-arm randomized, controlled study (TRACE study). JCPP. 2024.

Κωνσταντίνος Προυντζόπουλος

Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, MSc

Απόφοιτος Χαροκοπείου Παν/μιου – MSc Συμβουλευτική Ψυχολογία, ΕΚΠΑ

myeverdietitian@gmail.com