Υγεία • 4 Φεβρουαρίου 2025
Εθισμός στο Φαγητό και Υπερφαγία: Πώς τα Υπερ-Επεξεργασμένα Τρόφιμα Επηρεάζουν την Συμπεριφορά μας
Η σχέση μας με το φαγητό είναι περίπλοκη και επηρεάζεται από βιολογικούς, ψυχολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Τα τελευταία χρόνια, η επιστημονική κοινότητα έχει δώσει ιδιαίτερη έμφαση στην εθιστική συμπεριφορά απέναντι στις τροφές (Food Addiction – FA) και στην Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας (Binge Eating Disorder – BED), δύο φαινόμενα που, αν και αλληλένδετα, δεν είναι ταυτόσημα. Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα (Ultra-Processed Foods – UPFs) φαίνεται πως παίζουν κεντρικό ρόλο και στις δύο περιπτώσεις.
Εθισμός στο Φαγητό (Food Addiction – FA) και Επεισοδιακή Υπερφαγία (Binge Eating Disorder – BED): Είναι το ίδιο πράγμα;
Παρόλο που τόσο ο εθισμός στην τροφή όσο και η επεισοδιακή υπερφαγία περιλαμβάνουν την απώλεια ελέγχου στην κατανάλωση φαγητού, υπάρχουν βασικές διαφορές μεταξύ τους:
| Χαρακτηριστικό | Εθιστική Συμπεριφορά Απέναντι στην Τροφή (FA) | Υπερφαγία (BED) |
|---|---|---|
| Ορισμός | Πρότυπο συμπεριφοράς που μοιάζει με τον εθισμό σε ουσίες, όπου ορισμένα τρόφιμα προκαλούν καταναγκαστική κατανάλωση. | Διαταραχή πρόσληψης τροφής που χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας και συναισθηματική δυσφορία. |
| Διαγνωστικά Κριτήρια | Δεν είναι επίσημα αναγνωρισμένος στο DSM-5, αλλά αξιολογείται με την Κλίμακα Εθισμού στο Φαγητό του Yale (YFAS). | Επισήμως αναγνωρισμένη διαταραχή στο DSM-5, με σαφή κριτήρια διάγνωσης. |
| Βασικά Συμπτώματα | Έντονες λιγούρες, καταναγκαστική κατανάλωση, ανοχή, στερητικά συμπτώματα, συνέχιση παρά τις αρνητικές συνέπειες. | Επαναλαμβανόμενες επεισόδια υπερφαγίας, απώλεια ελέγχου, ενοχές, αλλά χωρίς αντισταθμιστικές συμπεριφορές (όπως στην βουλιμία). |
| Τρόφιμα που Προκαλούν Συμπτώματα | Κυρίως υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα (πλούσια σε ζάχαρη, λίπος και αλάτι). | Όχι αποκλειστικά υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα. Μπορεί να αφορά οποιοδήποτε φαγητό. |
Αν και υπάρχουν άτομα με BED που εμφανίζουν χαρακτηριστικά εθιστικής συμπεριφοράς στην τροφή, δεν είναι όλες οι περιπτώσεις BED αποτέλεσμα FA. Σύμφωνα με έρευνες, το 30-50% των ατόμων με BED πληρούν τα κριτήρια για FA, αλλά όχι το σύνολο των περιστατικών.
Ο Ρόλος των Υπερ-Επεξεργασμένων Τροφίμων (UPFs)
Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα έχουν σχεδιαστεί ώστε να είναι ιδιαίτερα γευστικά και εθιστικά, επηρεάζοντας τον εγκέφαλο με τρόπους παρόμοιους με τις ουσίες εξάρτησης. Συμβάλλουν στην εμφάνιση τόσο FA όσο και BED μέσω:
- Ενεργοποίησης του συστήματος ανταμοιβής (ντοπαμίνη), οδηγώντας σε επαναλαμβανόμενη κατανάλωση.
- Υψηλού γλυκαιμικού δείκτη, προκαλώντας απότομες αυξομειώσεις στο σάκχαρο, αυξάνοντας τις λιγούρες.
- Χαμηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες και φυτικές ίνες, με αποτέλεσμα μειωμένο κορεσμό.
Έρευνες έχουν δείξει ότι η αυξημένη κατανάλωση UPFs συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης BED και FA, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι όλα τα άτομα που τα καταναλώνουν θα αναπτύξουν εθιστική συμπεριφορά.
Πώς να Διαχειριστείτε την Κατανάλωση UPFs και την Υπερφαγία
Για όσους αντιμετωπίζουν απώλεια ελέγχου με το φαγητό, η προσέγγιση πρέπει να είναι πολυδιάστατη:
1. Κατανόηση της Διαφοράς FA και BED
- Εάν η συμπεριφορά περιλαμβάνει έντονη εξάρτηση από συγκεκριμένα τρόφιμα, ανοχή και στερητικά συμπτώματα, μπορεί να σχετίζεται περισσότερο με τροφικό εθισμό.
- Αν υπάρχουν επεισόδια υπερφαγίας με συναισθηματική δυσφορία, αλλά χωρίς εθιστικού τύπου μηχανισμούς, μπορεί να αφορά BED.
2. Διατροφικές Στρατηγικές
- Αποφυγή υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων και εστίαση σε φυσικές, ολόκληρες τροφές.
- Αύξηση πρωτεΐνης και φυτικών ινών για καλύτερο κορεσμό.
- Ενσυνείδητη διατροφή (Mindful Eating) για να μειωθεί η αυτόματη κατανάλωση
3. Δουλεύοντας με Ειδικούς
Εάν νιώθετε ότι η σχέση σας με το φαγητό επηρεάζει την ποιότητα ζωής σας, η συνεργασία με διαιτολόγο και ψυχολόγο μπορεί να σας βοηθήσει να εντοπίσετε το κατάλληλο πλάνο διαχείρισης. Η διεπιστημονικότητα εξασφαλίζει την καλύτερη ποιότητα φροντίδας.
Συμπέρασμα
Η εθιστική συμπεριφορά απέναντι στην τροφή και η επεισοδιακή υπερφαγία είναι δύο διαφορετικές, αλλά σχετικές καταστάσεις που μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά την υγεία και την ποιότητα ζωής. Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα φαίνεται να είναι ένας σημαντικός παράγοντας στην ανάπτυξη και των δύο, ενισχύοντας την καταναγκαστική κατανάλωση.
Κατανοώντας τις διαφορές μεταξύ FA και BED, μπορούμε να επιλέξουμε στοχευμένες στρατηγικές για καλύτερη διατροφική ισορροπία και ψυχική ευεξία. Αν αισθάνεστε ότι η σχέση σας με το φαγητό είναι προβληματική, μην διστάσετε να επικοινωνήσετε μαζί μου και θα σας καθοδηγήσω με ενσυναίσθηση και επαγγελματισμό.
Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, MSc
Απόφοιτος Χαροκοπείου Παν/μιου – MSc Συμβουλευτική Ψυχολογία, ΕΚΠΑ