Στο σύγχρονο περιβάλλον που ζούμε, οι έννοιες της απόλαυσης, της ευχαρίστησης και πάνω από όλα της κατανάλωσης αποτελούν στοιχεία που καθοδηγούν την συμπεριφορά.Έχουμε πραγματικά ανάγκη αυτό το νέο ζευγάρι παπούτσια ή το πιο νέο κινητό τηλέφωνο της αγοράς; Η ζωή μας πλέον κατευθύνεται από ανάγκες που κάποιοι θα της χαρακτήριζαν υπερβολικές, καθώς με τα ήδη υπάρχοντα αγαθά, μπορούμε αποτελεσματικά να κάνουμε τη δουλειά μας. Παράλληλα, μπορούμε να διερευνήσουμε και τι συμβαίνει με τη διατροφική μας συμπεριφορά.

Πολλές φορές μας συμβαίνει να καταναλώνουμε τρόφιμα εκτός του πλαισίου της βιολογικής – σωματικής μας πείνας και συγκεκριμένα για λόγους ικανοποίησης. Σύμφωνα με έρευνες, η ηδονική πείνα δεν προκαλείται μόνο από φυσιολογικά σήματα πείνας, αλλά ενεργοποιείται από εξωτερικά ερεθίσματα, όπως η θέα ή η μυρωδιά ενός φαγητού, ακόμη κι αν έχουμε μόλις φάει. Καθώς πλέον η σύγχρονη διατροφική συμπεριφορά διαφοροποιείται με βάση τα διαφορετικά ανά πλαίσιο κίνητρα και καθώς αναδύονται και εγκαθίστανται νέες ανάγκες και πραγματικότητες, καλό είναι να αναλύσουμε περισσότερο σε αυτές τις πτυχές, εστιάζοντας εδώ στην ηδονική πείνα.

Τι σημαίνει ο όρος ηδονική πείνα;

Η ηδονική πείνα αναφέρεται στην κατανάλωση τροφής πέρα από τα όρια της φυσικής – σωματικής πείνας, με στόχο την ανταμοιβή και την ευχαρίστηση. Η ηδονική πείνα επικεντρώνεται στην κατανάλωση εύληπτων τροφίμων, δηλαδή τροφίμων που είναι πλούσια σε ζάχαρη, λιπαρά και αλάτι. Αυτά τα τρόφιμα ενεργοποιούν ισχυρά, τα κέντρα ευχαρίστησης στον εγκέφαλο, αυξάνοντας την αναζήτησή μας για την κατανάλωσή τους. Η ενεργοποίηση αυτή σχετίζεται με το λεγόμενο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, το οποίο περιλαμβάνει την απελευθέρωση ντοπαμίνης στον επικλινή πυρήνα, έναν κεντρικό «κόμβο» ευχαρίστησης.

Επιπλέον, θα μπορούσαμε να πούμε πως η ηδονική πείνα είναι και ένα είδος ‘ειδικής’ πείνας, με την έννοια ότι το άτομο αναζητά συγκεκριμένες τροφές από τις οποίες θα αναζητήσει την απόλαυση. Αντίθετα η φυσική πείνα, θα μπορούσε να χαρακτηρίζεται περισσότερο ως γενικού είδους πείνα, με την έννοια ότι το άτομο θα αναζητήσει τροφή πιο γενικά, για την κάλυψη των αναγκών του σε ενέργεια.

Η ηδονική πείνα επηρεάζει την συμπεριφορά μας σε βάθος χρόνου

Δίνοντας πολύ μεγάλη βαρύτητα στην ηδονική πείνα, δημιουργείται σε βάθος χρόνου μια ιδιαίτερη συνήθεια που εμπεριέχει διατροφικούς και ψυχολογικούς παράγοντες. Για παράδειγμα, όταν καταναλώνουμε εύληπτα (πλούσια σε ζάχαρη, λίπος και αλάτι) τρόφιμα για ικανοποίηση και ευχαρίστηση, η ντοπαμίνη που εκκρίνεται στον εγκέφαλο, σηματοδοτεί την ευχαρίστηση. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, η συχνή έκθεση μπορεί να μειώσει την ίδια την ανταμοιβή, απαιτώντας μεγαλύτερες ποσότητες ή πιο έντονα ερεθίσματα για να επιτευχθεί το ίδιο επίπεδο ευχαρίστησης, ένα φαινόμενο γνωστό ως «νευροπροσαρμογή».Την επόμενη φορά που θα έρθουμε σε οπτική επαφή με αυτά τα τρόφιμα ή και με το περιβάλλον στα οποία τα καταναλώσαμε, μπορεί να ενεργοποιηθεί η μνήμη και να αυξηθεί η ανάγκη μας για αυτά και να κάνει την κατανάλωσή τους σχεδόν ακαταμάχητη. Αυτή την σχέση σαφώς εκμεταλλεύονται και οι εταιρίες που παράγουν τέτοια προϊόντα, μη χάνοντας ευκαιρίες να διαφημίσουν και να συνδέσουν τα προϊόντα τους με τη μνήμη μας, τα συναισθήματα και τις συνήθειές μας. Αυτές οι συνδέσεις μεταξύ των χαρακτηριστικών που έχουν και προσφέρουν τα τρόφιμα και της συμπεριφοράς, γίνονται αυτόματες δράσεις και επεκτείνονται στο ρεπερτόριο της συμπεριφοράς μας ως συνήθειες.

Τι μας προσφέρει η γνώση της ηδονικής πείνας;

Η κατανόηση της ηδονικής πείνας μας δίνει τη δυνατότητα να αναγνωρίζουμε καλύτερα τα ερεθίσματα που μας ωθούν στην κατανάλωση τροφής, ακόμη και με απουσία της βιολογικής ανάγκης και να αντιλαμβανόμαστε ότι η διατροφική μας συμπεριφορά δεν καθορίζεται μόνο από τη θέληση αλλά και από μηχανισμούς του εγκεφάλου που επηρεάζονται από το περιβάλλον. Μέσα από αυτή τη γνώση μπορούμε να καλλιεργήσουμε μεγαλύτερη επίγνωση στις διατροφικές μας επιλογές, να εκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας να ξεχωρίζει τη φυσική από την ηδονική πείνα και να δημιουργούμε συνθήκες που περιορίζουν την άσκοπη έκθεση σε ερεθίσματα που την ενισχύουν. Με αυτόν τον τρόπο δεν αποκλείουμε την απόλαυση από τη διατροφή μας, αλλά τη συνδέουμε περισσότερο με συνειδητές επιλογές και λιγότερο με αυτοματοποιημένες αντιδράσεις.

Κωνσταντίνος Προυντζόπουλος

Διαιτολόγος – Διατροφολόγος, MSc

Απόφοιτος Χαροκοπείου Παν/μιου – MSc Συμβουλευτική Ψυχολογία, ΕΚΠΑ